โรคซึมเศร้า

โรคซึมเศร้า (Majar Depressive Disorder [MDD]) เป็นการเจ็บป่วยทางจิตใจชนิดหนึ่ง ผู้ป่วยจะติดอยู่ในช่วงเวลาเศร้ายาวนาน ซึ่งจะส่งผลให้เกิดการแปรปรวนของสารสื่อนำประสาท และการเปลี่ยนแปลงการทำงานของเซลล์สมองบางส่วน ที่เชื่อมโยงกับการทำงานด้านอารมณ์

โรคซึมเศร้าไม่ใช่โรคจิต แต่เป็นโรคทางอารมณ์ที่ใครก็มีสิทธิเป็นได้ เป็นโรคทางจิตเวชที่ทำให้ผู้ป่วยมีอารมณ์ผิดปกติไปจากความเป็นจริง รู้สึกไม่มีความสุข มีอารมณ์ซึมเศร้าอยู่เป็นเวลานาน จนส่งผลกระทบต่อร่างกายและจิตใจ ตลอดจนการใช้ชีวิตประจำวัน

ผู้ป่วยจะสูญเสียความสามารถในการจัดการอารมณ์ โดยเฉพาะอารมณ์ด้านลบ ความคิด และพฤติกรรมของตนเอง จะมีอาการซึมเศร้า หดหู่ ท้อแท้อยู่ตลอดเวลา บางทีกินอาหารไม่ได้ น้ำหนักลด เป็นมากๆ อาจมีประสาทหลอนหรือคิดอยากตายได้

สาเหตุของโรคซึมเศร้า

1. มีความผิดปกติของสารเคมีในสมองไม่สมดุล
2. พันธุกรรม
3. การเลี้ยงดูและนิสัยในวัยเด็ก
4. ปมปัญหาชีวิตในตอนโต รับมือกับความเครียดได้ไม่ดี
5. ปัจจัยทางสังคม เช่น ความเครียดจากเหตุการณ์ในชีวิต สิ่งแวดล้อม การเลี้ยงดู ลักษณะนิสัย บุคลิกภาพ
6. ประสบการณ์ในแต่ละช่วงของชีวิต เช่น ครอบครัวแตกแยกในวัยเด็ก

อาการของโรคซึมเศร้า

1. อารมณ์เศร้าซึมเกือบทั้งวัน ไม่สบายใจ ท้อแท้  และเป็นทุกวัน ในเด็กและวัยรุ่น อาจมีอารมณ์หยุดหงิด
2. วิตกกังวลบ่อยขึ้น ท้อแท้ง่าย
3. เก็บเนื้อเก็บตัว ทำอะไรก็ไม่มีความสุข ความสนใจในกิจกรรมต่างๆ แทบทั้งหมดลดลงอย่างมาก เมื่อก่อนเคยชอบทำอะไรก็จะรู้สึกไม่อยากทำ
4. มองโลกในแง่ร้าย คิดลบ รู้สึกคนรอบข้างไม่เข้าใจ
5. เบื่ออาหาร หรือทานมากขึ้นจนน้ำหนักเปลี่ยนแปลงไปมาก
6. นอนไม่หลับ หรือนอนมากเกินไป
7. กระวนกระวาย อยู่ไม่สุขหรือเชื่องช้าลง
8. รู้สึกอ่อนเพลีย เหนื่อยง่าย ไร้เรี่ยวแรง
9. รู้สึกไร้ค่า ผิดหวังกับตัวเอง อยากตาย ไม่อยากมีชีวิตอยู่ มักเกิดจากการครุ่นคิดของผู้ป่วย จากมุมมองต่อปัญหาที่บิดเบียนไป
10. ไม่มีสมาธิ ใจลอย การรับรู้ช้า ความจำแย่ลง ไม่กล้าตัดสินใจ

อาการของโรคจะรุนแรงขึ้นหากไม่ได้รับการรักษาอย่างถูกวิธี จนอาจนำไปสู่การฆ่าตัวตายหรืออาจทำร้ายผู้อื่นได้ หากมีอาการดังกล่าว 5 อาการ หรือมากกว่า และเป็นปัญหาต่อเนื่องเป็นอย่างน้อย 2 สัปดาห์ขึ้นไป ควรไปพบแพทย์

ตัวอย่างโรคซึมเศร้า

1.  โรคซึมเศร้าหลังคลอดบุตร คุณแม่หลังคลอดบุตร มักมีอาการซึมเศร้าที่รุนแรง และใช้เวลานานกว่าจะกลับมาเป็นปกติ ภาวะซึมเศร้านี้เรียกว่า “baby blues”
2. โรคซึมเศร้าตามฤดูกาล เป็นภาวะซึมเศร้าในช่วงฤดูหนาว และฤดูใบไม้ร่วง ส่วนใหญ่เกิดกับผู้ที่อาศัยอยู่ในภูมิอากาศที่มีแสงแดดน้อย
3.  โรคซึมเศร้าก่อนมีรอบเดือน ส่วนใหญ่จะมีอาการซึมเศร้าเกิดขึ้นประมาณ 1 สัปดาห์ก่อนและหลังช่วงมีประจำเดือนมา
4. โรคซึมเศร้าโรคจิต เป็นภาวะซึมเศร้าที่รุนแรง ที่เกิดในผู้ป่วยโรคจิต (Depression) มักเกิดพร้อมอาการทางจิต เช่น เห็นภาพลวงตา และภาพหลอน

การรักษาโรคซึมเศร้า

การทำจิตบำบัด

การทำจิตบำบัดกับนักจิตบำบัด มักใช้สำหรับผู้ป่วยที่มีภาวะซึมเศร้าน้อยถึงปานกลาง ในบางรายอาจเป็นเพียงการนั่งพูดคุยเพื่อปรับทัศนคติของผู้ป่วย ให้เป็นไปในทิศทางที่ดีขึ้น ในบางรายอาจใช้การดูหนัง ดูภาพ และปรับให้เปลี่ยนทัศนคตินั้นให้เป็นในเชิงบวก

การรักษาด้วยยาต้านเศร้า

ยาต้านเศร้าจะช่วยในการปรับสมดุลของสารเคมีในสมอง ทำให้ผู้ป่วยสามารถควบคุมอารมณ์และลดความเครียดได้ ซึ่งผู้ป่วยจำเป็นต้องทานยาตามแพทย์สั่งอย่างเคร่งครัด และห้ามหยุดยาเองเมื่อมีอาการดีขึ้น

ยาต้านเศร้าจะไม่ออกฤทธิ์ทันที โดยทั่่วไปจะใช้เวลาประมาณ 3-4 สัปดาห์ กว่ายาจะออกฤทธิ์และเห็นผล และเมื่ออาการของผู้ป่วยดีขึ้น แพทย์จะค่อยๆ ลดยาลง และให้หยุดเมื่อการรักษาได้ผลดีแล้ว ในบางรายอาจใช้เวลา 6 เดือน บางรายอาจใช้เวลา 1-2 ปี

การใช้ยาต้านเศร้าอาจมีผลข้างเคียงในระยะ 2-3 สัปดาห์แรก เช่น อาการคลื่นไส้ อาเจียน นอนไม่หลับ และความต้องการทางเพศลดลง

หมายเหตุ: ในผู้ป่วยที่มีอาการค่อนข้างรุนแรง แพทย์จะใช้ยาต้านเศร้าและการทำจิตบำบัด ควบคู่กันในการรักษา

การรักษาทางสังคม

โรคซึมเศร้าเป็นอาการป่วยทางสมอง ที่มีผลต่อทางใจและร่างกาย สิ่งที่รักษาผู้ป่วยได้อย่างแรกคือ กำลังใจจากคนใกล้ชิด ควบคู่ไปพร้อมๆ กับการรักษาจากแพทย์ผู้เชี่ยวชาญ

วิธีป้องกันไม่ให้เป็นโรคซึมเศร้า

1. ถ้ารู้สึกเหนื่อยให้หยุดพัก เช่น เจอปัญหาใหญ่ขบคิดแก้ไม่ออก ยิ่งแก้ยิ่งเหนื่อย ยิ่งหมดแรง แบบนี้ให้หยุดพักและให้มีสติ พักผ่อนให้สบายใจขึ้นแล้วค่อยกลับมาแก้ปัญหา เพราะถ้าไม่หยุดจะทำให้เราเกิดภาวะซึมเศร้าได้
2. หาสาเหตุของปัญหา จะพบว่าปัญหาไม่ได้แย่ขนาดนั้น
3. หาตัวช่วย เช่น คนใกล้ชิด เลือกคนที่ไว้ใจ คนที่สามารถช่วยเหลือเราได้
4. หางานอดิเรกทำ เช่น ทำอาหารหรือต่อจิกซอว์ จะช่วยสร้างสมาธิ และทำให้สามารถจดจ่อได้มากขึ้น
5. ตั้งเป้าหมายเล็กๆ ในชีวิตประจำวัน ผู้ที่เป็นโรคซึมเศร้ามักรู้สึกว่าตัวเองไร้ค่า และไม่มีความสามารถ การตั้งเป้าหมายเล็กๆ จะสร้างกำลังใจให้แก่ผู้ป่วย
6. การออกกำลังกาย ทำให้สารเอ็นโดรฟินหลั่งออกมา ทำให้รู้สึกมีความสุข อีกทั้งยังช่วยกระตุ้นสมองให้มีความตื่นตัวมากขึ้นในระยะยาว
7. ทานอาหารที่มีประโยชน์  และทานให้ครบทั้ง 5 หมู่
8. นอนพักผ่อนให้เพียงพอ อย่างน้อน 6-8 ชั่วโมง จะช่วยให้ลืมความกังวลไปได้

สิ่งสำคัญที่จะรับมือกับผู้ป่วยโรคซึมเศร้า คือการหาทางให้ผู้ป่วยเข้ารับการรักษาตั้งแต่เนิ่นๆ เชื่อฟังคำแนะนำจากแพทย์ ได้รับการดูแลอย่างใกล้ชิด ประกอบกับความเข้าใจของคนในครอบครัว เพื่อช่วยให้ผู้ป่วยหายเป็นปกติเร็วขึ้น

โรคเครียดกับโรคซึมเศร้าต่างกันอย่างไร?

โรคเครียดจะเป็นอยู่ไม่นาน โดยทั่วไปจะมีสาเหตุชัดเจน เช่น อกหัก โดนไล่ออกจากงาน มีปัญหาเรื่องงาน ประมาณ 1-2 วัน อาการก็จะค่อยๆ ดีขึ้น หรือถ้ามีคนเสนอตัวเข้ามาช่วย ก็จะยอมรับความช่วยเหลือนั้นดีขึ้น

แต่ถ้าเป็นโรคซึมเศร้าอาการจะเป็นอยู่นาน และรุนแรงกว่า บางทีไม่ต้องมีสาเหตุ อารมณ์จะซึ่มเศร้าโดยที่ไม่มีปัจจัยอะไรมากระตุ้นเลย ผู้ป่วยจะมองแต่มุมของตัวเอง ไม่เปิดรับความช่วยเหลือหรือมุมของคนอื่นเลย

รู้หรือไม่?

• คนเงียบมีความเสี่ยงเป็นโรคซึมเศร้าสูงมากกว่าคนที่พูดเยอะ
• คนที่อยากตาย เขาอาจไม่ได้อยากตายเพราะความคิดของตัวเอง แต่เป็นเพราะสมองหลั่งสารเคมีผิดปกติ จนทำให้สูญเสียความสามารถในการควบคุมตัวเองได้
• ผู้ป่วยได้อยากเศร้า แต่สมองสั่่งให้รู้สึกเศร้าโดยที่ไม่สามารถควบคุมตัวเองได้
• หลายคนเป็นโรคซึมเศร้าแต่ไม่รู้ตัว
• ผู้หญิงป่วยเป็นโรคนี้มากกว่าผู้ชาย
• ศิลปินหรือคนที่ทำงานเกี่ยวกับศิลปะ มีความเป็นตัวของตัวเองสูง ใช้อารมณ์อยู่กับตัวเองเยอะ คนที่เรียนเก่งมากๆ หรือ คนที่เรียนแย่มากๆ คนกลุ่มนี้เสี่ยงต่อการเป็นโรคซึมเศร้าสูง
• ผู้ป่วยมีโอกาสกลับมาเป็นซ้ำอีกแม้จะรักษาหายแล้ว ขึ้นอยู่กับปัจจัยหลายอย่าง
• สารเซโรโทนิน (Serotonin) เป็นสารเคมีที่เมื่อเข้าสู่สมองแล้วทำให้เกิดความสดชื่น ไม่เศร้า พบมากมากในอาหารจำพวกคาร์โบไฮเดรต ถั่ว งา ธัญพืช แอปเปิ้ล กล้วย ผักใบเขียวต่างๆ
• สารทริบโตฟาน (Tryptophan) เป็นสารตั้งต้นที่ร่างกายเปลี่ยนให้เป็นสารเซโรโทนิน ถ้าไม่มีทริปโรฟานก็จะไม่มีโซโรโทนิน พบมากในดากช็อกโกแลต กล้วย นมสด ผักผลไม้ ถั่วเหลือง ไข่แดง
• การได้รับแสงแดดอ่อนตอนเช้า มีส่วนช่วยในการบรรเทาโรคซึมเศร้าได้
• การออกกำลังกาย เล่นโยคะ ก็ช่วยลดความเครียดได้
• โรคนี้สามารถเกิดขึ้นได้กับทุกคน ทุกวัย
• คนที่ไม่น่าเป็นโรคซึมเศร้าคือผู้ป่วยที่อันตรายที่สุด
• อย่าบอกให้คนที่เป็นโรคซึมเศร้าต้องเข้มแข็ง อย่าอ่อนแอหรือให้ปล่อยวาง เพราะเป็นคำพูดทำนองนี้จะไปเพิ่มความกดดันความคิดด้านลบต่อตัวเองเพิ่มขึ้นไปอีก
• คนไทยเสียชีวิตจากโรคซึมเศร้าเฉลี่ย 300 คนต่อเดือน ถือเป็นอันดับ 3 ของโลก

ผู้ป่วยที่มีภาวะซึมเศร้าไม่ได้ต้องการอะไรเลย แค่ต้องการให้คนรอบข้างเข้าใจและรับฟังเขาให้มากขึ้น ฟังในความคิดความทุกข์ของเขา อยู่ข้างๆ แสดงความรู้สึกและเข้าใจ แค่นี้ก็เป็นกำลังใจที่ยิ่งใหญ่สำหรับผู้ป่วยแล้ว

อยากสอบถามเรื่องการรักษา หรือมีข้อสงสัย โทร1332 สายด่วนสุขภาพจิต ฟรี 24 ชั่วโมง กรมสุขภาพจิต กระทรวงสาธารณสุข

การตรวจโรคจิตเภท